Stressreacties; hoe wordt ik ziek? Door Silvia Molendijk
Kinderen krijgen veel te verduren in deze maatschappij. Van alle kanten ervaren ze druk en de prestatiebehoefte stijgt. De huidige drang naar prestatie en de eisen die door de maatschappij worden opgelegd, zijn verre van natuurlijk te noemen. Hierdoor raken ze overbelast met alle gevolgen vandien. Doordat continue het totale lichaamssysteem aangesproken en geprikkeld wordt, raken ze uit balans en in het ergste geval uitgeput. Er zijn nog nooit zoveel meldingen gemaakt van burn-out en chronische klachten bij kinderen als in onze huidige tijd. Daarnaast zien we ook steeds meer kinderen met overgewicht, wat ook gelinkt kan en mag worden aan al dan niet chronische stress. We spreken vaak over stress en de gevolgen ervan, maar wat houdt stress nu eigenlijk in.
Stress
Stress is eigenlijk een hele natuurlijke reactie. Je hebt het nodig om te kunnen functioneren. Het zorgt ervoor dat je tot een actie kunt overgaan. Wanneer desbetreffende actie klaar is, verdwijnt de stress en keert de rust weer terug. Je lichaam kan dit helemaal zelf regelen. Maar wanneer stress gestimuleerd wordt en je meer stress krijgt dan het lichaam kan verwerken, raakt alles uit balans. Op een gegeven moment weet je lichaam niet meer hoe dat het in rust moet komen en blijf je eigenlijk in een stressmodus staan. De gevolgen hiervan zijn het ontwikkelen van uiteenlopende klachten en het kan zelfs eindigen in een burn-out.
Hoe kom ik aan stress?
Dat is eenvoudig te beantwoorden zou je denken. Omdat we allemaal zo druk zijn, veel te doen hebben en de maatschappij nog eens veel van ons vraagt hebben we stress. Dat is volgens de meeste van ons ook de oorzaak van stress. En dat is zeker waar. Het is een grote factor die meespeelt in het ontstaan van de huidige stress. Het zou daarom niet verkeerd zijn, als de overheid hier iets mee gaat doen, maar dat wordt waarschijnlijk lang wachten. Wat eenmaal zo is gaan lopen, draai je niet snel terug. Wat we wel zelf kunnen veranderen, is leren omgaan met de zaken die van ons worden verwacht. Na te gaan of we werkelijk aan alles moeten meedoen en of het allemaal wel zo belangrijk is dan we vaak denken. Bij Stichting Y-Jireh vinden we dit een heel belangrijk aspect en daarom gaan we hiermee aan de slag.
Wanneer het lichaam stress ervaart vinden er een aantal reacties en processen plaats. Dit gebeurt zowel tijdens acute stresssituaties als bij langdurig aanhoudende stress door steeds terugkerende activators.
Het lichaam reageert met een stressreactie op iedere lichaamsvreemde prikkel. Dit is een prikkel die niet herkent of geaccepteerd wordt door het lichaam, waardoor het systeem als het ware in de verdediging schiet.
Bij acute stress kan dat zijn door het ervaren van plotseling gevaar, ernstige blootstelling aan chemische stoffen, verbranding of een schrikreactie.
Langdurige stress wordt veroorzaakt door factoren die een lange tijd of eventueel levenslang aanhouden, wanneer er niet ingrepen wordt. Langdurige stressfactoren zijn vaak onopgemerkt aanwezig. Ze sluipen erin en manifesteren zich na een lange tijd vrij duidelijk. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld de werkstress, relatiestress, verkeerstress, armoedestress, chronische ziektestress, e.d. Dit zijn dan ook de gebieden waarop de huidige reguliere gezondheidszorg graag inspeelt en hun therapievoorstellen al klaar heeft. Toch zijn deze zichtbare factoren de bovenste top van de ijsberg en ligt het grootste gedeelte nog onder water. Deze ‘onderwaterfactoren’ ondermijnen vaak de algehele gezondheid zodanig, dat ze te werk gaan als termieten en gaten vreten, waardoor ons hele systeem kan inzakken. Wanneer het inzakken dan uiteindelijk plaatsvindt, focust men zich alleen op het topje van de ijsberg, dus de zichtbare factoren, en gaat daar mee aan de slag.
Wat ligt er dan nog onder water?
We hadden al gezegd dat het lichaam reageert met een stressreactie op iedere lichaamsvreemde prikkel. Dat betekent dan ook iedere.. Wanneer deze prikkel dan ook nog eens langdurig aanhoudt, blijft het lichaam in de stressmodus staan en gaat blijvend adrenaline produceren. Hierdoor wordt het immuunsysteem aangezet, de glucose opname aangesproken en blijft het hele lichaam in een alerte toestand. Op den duur is heel simpel gezegd de aangesproken adrenaline, immuniteit en glucoseopname verstoord en in het ergste geval uitgeput. Hierdoor gaan hormonen buiten hun eigenlijke taak functioneren en worden organen continu geprikkeld om opdrachten te doen, die ze eigenlijk alleen maar op bepaalde momenten behoren uit te voeren. Ze gaan dus ‘ongewild’ reageren. Het parasympatische systeem, dus het systeem waar we zelf geen controle over hebben, blijft op volle toeren draaien en wordt niet meer afgewisseld door de werking van het sympathische systeem.
Dit betekent dat het lichaam continue in een staat van afweer verkeerd door het afgeven van adrenaline en insuline, het verhogen de hartslag, het versnellen van de ademhaling, het dichtknijpen van de bloedvaten, het stilleggen van de spijsvertering, het verbruiken van cortisol (hierdoor ontstaan ontstekingen). Alle klachten die je maar kunt bedenken zullen de kop opsteken en er is maar 1 oplossing; “het uitzetten van de stressmodus”.
Hoe zetten we de stressmodus uit?
Om de stressmodus te kunnen uitzetten moeten we allereerst weten welke factoren de stress veroorzaken. De top van de ijsberg, ofwel de duidelijk zichtbare stressfactoren zijn eerder al besproken. Deze zullen zeer zeker positief beïnvloed worden als we de onderste laag van de ijsberg aanpakken. De stressmodus uitzetten begint bij het zoeken naar de factoren uit/in de onderste laag van de ijsberg.
Wat zit er in de onderste laag van de ijsberg?
Er zijn een aantal hele belangrijke factoren die een essentieel rol spelen bij langdurige stress. De zogeheten stressoren. We zullen er hieronder 12 belangrijke stressoren bespreken:
Fysieke stressoren
Hierbij ligt de oorzaak van stress in de werkomstandigheden. Een voorbeeld van een fysieke stressor is het moeten zitten of staan in een ongemakkelijke lichamelijke houding. Of het continu in lawaai moeten werken, wanneer de temperatuur onaangenaam is, of er zit iemand naast je die erg onrustig is.
Psychosociale stressoren
Deze kunnen zich voordoen in de thuissituatie, op school en na schooltijd, bijvoorbeeld bij een vereniging. In het laatste geval wordt de bedreiging veroorzaakt door de wijze waarop kinderen en volwassenen binnen de vereniging met elkaar omgaan. Hierbij denken we aan zaken als competentie, rivaliteit of onderling wantrouwen. Op school kan competentie ook aan de orde zijn, maar het daadwerkelijk pesten en buitensluiten van een individu voert hier vaak de boventoon. Daarnaast kun je ook binnen het gezin stressoren ervaren. Wanneer je moe bent, klachten hebt en je niet begrepen voelt, zal dit ook stress opleveren. Als een gezin uit meer broertjes en zusjes bestaat is er waarschijnlijk weinig tijd en plaats om rustmomenten te kunnen creëren. Ook binnen een gezin kan er onderlinge strijd zijn en er wordt overal wel eens gepest. De conflicten over werkhouding met betrekking tot het maken van huiswerk kan zeker ook meespelen als psychosociale stressor.
Intrapsychische stressoren
Bij deze stressoren is de bron te vinden bij de persoon zelf. Als je aan jezelf eisen of doelen stelt die te hoog zijn gegrepen of wanneer je niet over voldoende sociale vaardigheden beschikt om de ander duidelijk te kunnen maken wat je bedoelt, zijn dit grote stressoren. Het maakt je onzeker en je raakt geblokkeerd. Het idee dat je een voorgenomen doel niet zou kunnen halen, levert ook weer stress op. Sociale vaardigheden zijn vaak het probleem bij jongeren, zeker wanneer de eisen die ze aan zichzelf stellen door anderen zijn opgelegd. Grenzen aangeven is moeilijk als er vaak over je grens gegaan is door anderen. Perfectionisme ligt op de loer en ondermijnt het ‘zijn’.
Media stressoren
Dit zijn stressoren die veroorzaakt worden door de media. Dit kan een krant zijn, waardoor je bepaalt wordt bij de ellende van deze wereld. Maar ook een tijdschrift, waarin ze je een beeld proberen op te leggen waaraan je zou moeten voldoen. Het kunnen ook de mails zijn die in overvloed binnenkomen, die zich graag beantwoord zien. De appjes waarvan verwacht wordt dat je er gehoor aan geeft. Facebook waar je zeker aan mee moet doen, want anders hoor je er niet bij en zou je iets kunnen missen of zelf niet gezien en gehoord worden. Twitter en internet, kortom ons leven bestaat voor een groot deel uit het raadplegen of het bewerken van media. Op dit moment is het één van de grootste stressfactoren.
Pathologische stressoren
Pathologie heeft te maken met ziekte. Er kunnen in ons lichaam ziekmakende factoren aanwezig zijn. Deze kunnen we niet altijd zien of opmerken, maar ze kunnen enorm veel stress opleveren. Vaak zitten deze ziekmakende factoren in de darm of heeft het te maken met ‘stille ontstekingen’ of organen die minder goed functioneren, zodat bijvoorbeeld je spijsvertering en de ontgifting op een laag pitje komt te staan. Bij een burn-out zien we ook vaak dat de bijnier wat minder functioneert en in sommige gevallen de schildklier trager gaat werken. Het is daarom belangrijk de ziekmakende factoren niet te onderschatten als stressfactor en dit ook mee te nemen in de behandeling.
Straling stressoren
Je ziet het niet, hoort het niet en proeft het niet, maar straling is overal. Wanneer we mobiel bellen, internetten, tv kijken, de babyfoon gebruiken of eten in de magnetron verwarmen. Zelfs als we slapen worden we omringd door straling afkomstig van WiFi en elektrische apparaten. Het besef dat dit mogelijk gevolgen heeft voor de gezondheid groeit. Straling kan gevolgen hebben voor de gezondheid. Zeker kinderen kunnen dit ervaren; ze worden meer dan gemiddeld blootgesteld aan straling. Vooral thuis waar een opeenstapeling van draadloos communicerende apparaten ongemerkt tot overbelasting kan leiden. Vanzelfsprekend dat dit ook een enorme stress teweeg kan brengen in het lichaam.
Prikkel stressoren
Wat verstaan we onder prikkels? Prikkels zijn uiteenlopend, moeilijk definieerbaar en persoonlijk. Wat de één als prikkel ervaart, merkt de ander nog niet eens op. Het is dat ook heel persoonlijk en individueel. Ieder mens is uniek. Persoonlijke prikkelstressoren kunnen zijn; geluiden, geuren, licht, voelen van stemmingen en aanwezigheid, huidcontact en dergelijke. We zien deze stressoren vaak als belangrijke trigger bij klachten van degene die hooggevoelig zijn. Bij prematuur geborenen en kinderen met NAH (niet aangeboren hersenletsel) zien we vaak een heftige overprikkeling, welke als enorme stressor ervaren wordt.
Voeding intolerantie stressoren en coeliakie
Wanneer je overgevoelig bent voor bepaalde voedingsstoffen of toevoegingen, kan dit een enorme stressor zijn. Op het moment dat het stofje je lichaam binnenkomt, ziet het lichaam dit als een indringer en gaat het ‘gifgas’ inzetten. Dit ‘gifgas’ noemen we histamine. Je krijgt dan een histaminereactie. Soms is deze reactie heel duidelijk, dan noemen we het een allergie en merken we direct veranderingen in en aan ons lichaam, zoals een rode huid, rode ogen, benauwdheid, snotterig, moe. Maar soms merken we geen directe reactie, terwijl we toch reageren op de stof. Dan maakt het lichaam net niet genoeg histamine aan om het op te merken. Dat is zeer verraderlijk, want omdat je denkt dat er niets aan de hand is, blijf je deze voeding tot je nemen. Als je lichaam dan elke dag stiekem toch histamine aanmaakt, wordt er extra hard gewerkt en draait het overuren. Het gevolg kun je wel bedenken; je raakt uitgeput. Daarnaast is het naar binnen werken van onnatuurlijke stoffen, zoals bijvoorbeeld cola, energiedrankjes en geraffineerde suiker een zware aanslag op alle systemen in je lichaam. Dit op zich is dus ook al een stressor en kan ervoor zorgen dat heel je systeem overbelast raakt.
Hormoon verstorende stressoren
Hormoonverstorende stoffen (Endocrine Disrupting Chemicals oftewel EDC’s) zijn synthetische, lichaamsvreemde stoffen die werken als hormonen of de werking ervan juist blokkeren. Het gevolg is een verstoring van het hormonale systeem met mogelijk schadelijke effecten op zenuwstelsel en immuunsysteem. De effecten van EDC’s zijn sterk afhankelijk van het moment van blootstelling. Met name tijdens kritieke fasen van de zwangerschap (foetale ontwikkeling), baby- en vroege kinderperiode en adolescentie kunnen zelfs kleine doses van deze stoffen schadelijk zijn voor de ontwikkeling. Gezondheidseffecten treden vaak pas later in het leven op. Bescherming tegen EDC’s in deze gevoelige fasen is dan ook erg belangrijk. Hormoonverstorende stoffen vind je in alledaagse producten en komen in ons lichaam via onze voeding, inademen of via de huid wanneer we deze producten gebruiken. Momenteel zijn meer dan 200 stoffen met hormoonverstorende effecten bekend, zoals Bisfenol A en bepaalde parabenen en ftalaten. Hormoonverstoorders kunnen al een effect hebben bij zeer lage dosissen. EDC’s zijn een niet te onderschatten stressor in het leven van iedereen en met name voor het kind.
Nutriënten tekort stressoren
Een nutriënt of voedingsstof is een natuurlijk bestanddeel dat nodig is voor de groei en ontwikkeling van ons lichaam en het behouden van een goede gezondheid. Voedingsstoffen zorgen voor de levering van energie, zijn belangrijk voor de opbouw van de cellen en het weefsel en voor de regulering van de functies van het lichaam. Wij kennen ongeveer 50 voedingsstoffen. Daarvan kan het lichaam de meeste niet of onvoldoende zelf maken; dit worden de essentiële voedingsstoffen genoemd. Wanneer we één of meerdere van deze voedingsstoffen tekort komen, wordt het optimaal functioneren van ons systeem belemmerd. Hierdoor kan het lichaam stress gaan ervaren. Voorbeeld: Wanneer door te weinig Jodium een schildklier niet goed functioneert, zullen er veel processen in het lichaam die door de schildklier gestuurd worden verzwakken en uit balans raken. Zodra het lichaam om wat voor reden uit balans is ervaart het stress. Een teveel aan bepaalde nutriënten kan het lichaam ook uit balans brengen en de stress verhogen. Daarom is het van groot belang om een nutriënten aanvulling te laten begeleiden door een deskundige.
Slaaptekort stressoren
Eén op de tien jongeren heeft ernstige slaapproblemen en de overgrote meerderheid kampt met slaaptekort, blijkt uit onderzoek van de Hersenstichting. De klachten worden volgens de artsen vooral veroorzaakt door het licht van mobieltjes. De hersenactiviteit houdt mensen wakker, maar door het blauwe licht van de schermpjes stopt ook de aanmaak van melatonine, die je nodig hebt om te kunnen slapen. Dus door het licht wat de ogen bereikt, krijgen de hersenen een seintje dat ze wakker moet blijven. Leerlingen met slaaptekort kunnen zich slecht concentreren en zijn prikkelbaar. Daarnaast kan een tekort aan slaap een negatief effect hebben op de totale schoolprestaties, gewicht en de gevoeligheid voor verslavingen. Een slaaptekort leidt tot een verstoorde stofwisseling en een onbalans tussen de hormonen ghreline en leptine. Ghreline zorgt dat je zin krijgt in eten en leptine vertelt je lichaam wanneer je genoeg hebt gegeten. Door slaaptekort krijg je meer ghreline en minder leptine en neemt je eetlust dus toe, terwijl bovendien je spijsvertering niet optimaal werkt. Een nacht slecht slapen heeft een aantoonbaar negatief effect op de werking van het geheugen, zo blijkt onder meer uit Nederlands onderzoek. Bij een goede, diepe slaap kunnen de hippocampus en de cerebrale cortex samen belangrijke informatie goed opslaan.
Pubers hebben meer slaap nodig (negen uur) dan volwassenen, maar ze worden pas laat in de avond slaperig. Het gevolg is dat ze moeite hebben met opstaan en graag uitslapen. Het nadeel daarvan is dat ze in de ochtend te weinig daglicht krijgen. Dat gemis maakt dat ze pas laat weer slaperig worden.
Verworven stressoren
Dit zijn stressoren die in de loop van de jaren een onderdeel geworden zijn van je leven. Dit kunnen allergieën zijn of trauma’s, verslavingen, maar ook het hebben van bepaalde tics. Gezond lijkende factoren zoals extreem sporten of topsport kunnen zeker een behoorlijke impact hebben en uiteindelijk stressoren worden.
Hooggevoeligheid stressoren
Hooggevoelige mensen (HSPers) zijn vaak het slachtoffer van stress of zelfs burn-out door de vele stressoren die een invloed op ze uitoefenen. Buiten dat, komen er bij HSPers meer prikkels binnen en worden deze op een andere, vaak meer sensitieve manier verwerkt. Het is daarom belangrijk om zoveel mogelijk stressoren te vermijden en te zorgen dat men ‘rust’ kan vinden in de dagelijks routine.
Verstoorde microcirculatie stressoren
Microcirculatie is functioneel het belangrijkste onderdeel van de menselijke bloedsomloop. Het vindt plaats in het fijne en wijd vertakte netwerk van kleine bloedvaten. Door microcirculatie worden weefsels en organen van zuurstof en voedingsstoffen voorzien en worden stofwisselingsproducten afgevoerd. Daarnaast stimuleert microcirculatie het immuunsysteem, de energiehuishouding en het zelfgenezend vermogen. Een goede microcirculatie is dus bepalend voor uw gezondheidsstatus. Een optimaal functionerende microcirculatie is de basisvoorwaarde voor alle processen die zich in het menselijk organisme afspelen. Regeneratie-, herstel-, groei- en genezingsprocessen zijn afhankelijk van een gezonde microcirculatie. Alleen wanneer onze cellen alles krijgen wat ze nodig hebben en kunnen afvoeren wat overbodig is, zullen ze hun werk goed blijven doen. Door stress, te weinig slaap, ziekten, ongezonde leefgewoontes en allerlei onnatuurlijke prikkels wordt de pompende beweging van de fijne bloedvaten steeds langzamer. Hierdoor ontstaat een verminderde microcirculatie, waardoor cellen hun functie niet goed meer kunnen uitvoeren en er storingen worden veroorzaakt en versterkt. Het zelfherstellend vermogen van je lichaam verminderd.
Vroeggeboren (extreem) stressoren
Prematuur geboren kinderen, met name de zeer vroeggeborenen, zijn over het algemeen de groep met de meeste stressoren. Soms hebben ze al aangeboren stressoren omdat ze in de baarmoeder al via de moeder een stofje kregen toegediend die voor de longrijping moest zorgen. Dit is een hormoongerelateerd stofje wat een bepaalde stress in het lichaam opwekt waardoor de longen gaan rijpen. De 1e stressor heeft zich aangediend. Wanneer de moeder dan ook nog eens stresshormonen aanmaakt vanwege allerlei spannende zaken of ze krijgt vreemde stoffen toegediend, bijvoorbeeld weeënremmers of weeënopwekkers, dan is dit de 2e stressor. We zijn nog niet eens geboren. Als uiteindelijk het kind ter wereld komt, wordt het vaak direct bij de moeder weggehaald, het ‘onveilige’ tegemoet. Ze gaan van hand tot hand, overal worden naalden, buisjes en slangetjes naar binnen geduwd. Teveel prikkels ineens, met daar bovenop intense pijnprikkels. De baby gaat enorme hoeveelheden stresshormoon aanmaken; cortisol. Als er teveel cortisol wordt aangemaakt, zorgt dit uiteindelijk voor een uitputting van de cortisolaanmaak, waardoor ontstekingen zich makkelijk kunnen ontwikkelen. Er moet dan antibiotica gegeven worden, wat weer een aanslag is op de gezondheid van de darmen. We hebben er een aantal stressoren bij. Dan blijkt dat de apparaten die in de couveuses worden gebruikt, gemaakt zijn van hormoonverstorende stoffen en de baby continue bedwelmd wordt door geuren van desinfectantia. Omdat het kindje een lange tijd geen gezichtsvermogen heeft, gaat het alle andere zintuigen extra ontwikkelen, waardoor het langzaam een HSPer wordt. Meerdere extreem vroeggeborenen hebben bloedtransfusie gehad. Elk lichaam reageert hierop door antistoffen aan te maken, ook al is dat niet altijd zichtbaar. Dit is zeker ook een niet te onderschatten stressor. Vaak krijgen ze tijdens hun eerst maanden kunstmatige voeding in de vorm van koemelk, wat een trigger is om een voedingsintolerantie te gaan ontwikkelen. Als er geen rekening gehouden wordt met de gecorrigeerde leeftijd en het kindje te vroeg aan fruit, groente en brood begint, kunnen er vervelende verteringsproblemen ontstaan en een glutenintolerantie is niet zelden het gevolg.
Buiten het ziekenhuis
Na wekenlang ‘geplaagd’ te zijn in het medische circuit, mag het kind de wereld in waar prikkels zich in overvloed aandienen. Doordat deze kinderen teveel moeten verwerken, lopen ze vaak een leerachterstand op. Op het moment dat ze zich hiervan bewust worden levert dit stress op, want ieder kind wil een ‘normaal’ kind zijn. Ze kunnen pestslachtoffer worden, omdat ze niet passen tussen de leeftijdsgenootjes. Door hun ervaringen zijn prematuren vaak meer ontwikkeld op sociaal emotioneel gebied en snappen ze het gedrag van leeftijdgenootjes niet en omgekeerd. Ze bewandelen vaak een eenzame weg, voelen dingen die anderen niet voelen, zien dingen die andere (nog) niet zien. Dit komt omdat het gebruik van de zintuigen en intuïtie vaak zeer sterk ontwikkeld zijn.
De pubertijd
Op een gegeven moment komt de pubertijd eraan. Dit brengt hormoonveranderingen met zich mee. Omdat we zagen dat de hormonen vanaf de geboorte al uit balans zijn, zorgt de pubertijd voor een overbelasting van het hormonaal systeem. Het komt dan ook regelmatig voor dat deze kinderen in een burn-out terecht komen.
Overgewicht- en ontstekingsstressoren bij kinderen
In toenemende maten zien we overgewicht bij kinderen en jeugd. In de eerste plaats wijt men dit aan een verkeerd voedingspatroon en verminderde lichaamsbeweging. Dit zijn de standaard en geijkte factoren waar aan gewerkt zou kunnen worden. Vaak wordt er geen rekening gehouden met onderliggende aandoeningen of psychische factoren. Soms kan het lichaam zelf geen vet verliezen. Heeft het problemen met het verwerken van suikers en vetten, doordat hormonen onderling niet goed functioneren of er zitten bepaalde afvalstoffen in de darmen waardoor het niet lukt. Voedingsintoleranties kunnen ook een oorzaak zijn, want deze veroorzaken ‘stille ontstekingen’. Uit onderzoeken die de laatste jaren zijn verricht wordt steeds vaker geconcludeerd dat bijvoorbeeld zwaarlijvigheid en obesitas in de meeste gevallen chronische ontstekingsziektes zijn. Chronische activering van het immuunsysteem kan bijdragen tot zwaarlijvigheid of obesitas door het veroorzaken van ontstekingen in wit vetweefsel.